Salaam

Waar moet ik beginnen? Dit zal voorlopig mijn laatste bericht zijn. Donderdag vlieg ik weer terug naar Amsterdam.

In de korte tijd hier heb ik heel wat kilometers af kunnen leggen, mensen gesproken, dingen gezien. Gelukkig veel vragen gevonden en kunnen stellen.

Iedere stad brengt nieuwe verhalen, want dit is een land van verhalen en verhalenvertellers. Dat bekende plein in Marrakech (de Jemaa el Fnaa) heeft er zelfs de UNESCO status van beschermd erfgoed mee veroverd. Een land waar ik graag naar luister.

Er was Yves Le Galle, de fransman die zijn Ryad (traditioneel hotel) van de grond af heeft opgebouwd (en het is prachtig) maar nauwelijk toeristen weet te trekken naar zijn hoekje van de Sousse regio.

Er was Ahmad die geen woord Nederlands spreekt maar toch Cafe Amsterdam uitbaat in Taroudant. Nee, zijn broer, zijn broer die woont in Nederland en die is mede-eigenaar. Als ik even wacht dan kan ik hem spreken, hij was er net nog (en kwam niet terug die middag). Nee hij weet niet waar zijn broer woont. Ja, wel in Amsterdam. Nee, hij zal er wel nooit op bezoek komen. Maar zijn broer en schoonzus zijn dus best vaak wel hier. En ze sturen geld natuurlijk. Hij is goed hoor, zijn broer.

Er was kleine Yussuf van 15 die spontaan een heel Engels verhaal tegen me begon onderweg in de 'grand taxi'. Dat had hij geleerd op Youtube en van Facebook enzo. Maar zo jammer dat hij niet zo vaak kon oefenen. Veel mooier dan Frans, dat Engels. En verder blijft hij gewoon lekker restaurant Yasmine runnen nu zijn vader daar te oud voor wordt hoor. Hij vindt het prima om in een klein stadje te leven en hoeft niet zo nodig naar het buitenland. Niemand van zijn 6 broers en 3 zussen eigenlijk, die wonen allemaal nog in de buurt. "You can be my professor, madam!" En hij geeft me een hand en stapt zelfverzekerd het dorp in.

Dat zijn andere verhalen. Nu, hier, wil ik schrijven wil ik over iets waarover ik een hele dag wat van slag was. Gewoon omdat ik er niets van wist. Zo gaat dat blijkbaar, dat de dingen die je uiteindelijk het meest raken de dingen zijn waarover je jezelf een verwijt maakt, tekort voelt komen.

Ik was in Agadir, een beetje Benidorm op de Marokkaanse kust. Maar eigenlijk was ik in een opvolger van Agadir, want de oorspronkelijke stad is in 1960 volledig met de grond gelijk gemaakt door een aardbeving (5.7 Richter). Daarbij kwamen in 1 nacht 15.000 mensen om het leven (15.000 ja 1 5. 0 0 0, voor 1960 een gemiddelde stad).

Zoveel mensen raakten hun leven of al hun bezittingen kwijt dat er niet eens is geprobeerd om ze te op te graven en een waardige begrafenis te bieden. De overlevenden werden zoveel mogelijk weggevoerd naar omliggende steden waar ze konden worden opgevangen. Een deel van de oude stad werd verklaard tot massagraf en bedekt met puin en extra grond.

Onder het 'Quartier Talborjt' liggen nog steeds al die ongeidentificeerde dode mensen bij elkaar, onder een herdenkingsmonument.

“Nouja, de stad was er best snel weer bovenop want we hadden de sardientjes natuurlijk”, zegt de gids in het Memoire d’Agadir museum.

Het is een klein gebouwtje bij een park en mede gefinancierd door een Portugese zusterstad. Er staan fotoos tentoongesteld, opgehangen aan de kale muren. Foto’s van ‘ervoor’ en ‘erna’, en er zijn verhalen van de overlevers.

“In de jaren 60 kon de stad weer helemaal modern worden opgebouwd, en de haven bleef ondertussen gewoon doorwerken. Agadir is de sardientjeshoofdstad van de wereld! Nog steeds trouwens”. De 'Quartier Industriel' laat het modernistisch patroon van kale betonnen gebouwen in een strak raster van lage stedenbouw zien.

En dan zie ik een foto van Cinema Salaam. Daar ben ik gisteren langs gereden in een taxi! Wonder boven wonder is dit wonderbaarlijke gebouw uit 1946 bewaard gebleven. De eerste en enige bioscoop van de stad heeft de aardbeving overleefd en zelfs de reconstructie van de stad in de jaren 60 en 70. Alleen de ontwikkeling van Agadir als toeristenwalhalla koste haar bijna haar plek omdat de projectontwikkelaars op dit aantrekkelijke stukje grond aasden.

De Gadiri hebben haar gered. Er ontstond een publieke beweging die voor haar heeft gevochten. Een betonnen tunnel die refereert aan de trots van postkoloniale modernistische architectuur. Een vroege knipoog naar het moderne Marokko en hoop voor de toekomst. Nu is het vooral een plek vol herinneringen aan films met familie of een lief en de dromen die in de aardbeving om zeep werden geholpen.

Misschien is dat het juist. Dat in al die vernietiging van mensenlevens waar ik nooit zelfs maar over had gehoord, dit sprankje hoop mocht blijven staan. En dat ik dat wel heb gezien.