Op visite

Vandaag is een bijzondere dag, maar vraag me (nog) niet waarom. Ik voel me best akelig,nog. Ik zit te schrijven achter mijn grote bureau in Phnom Penh. Het is al donker en ik ben een paar uur gelend thuis gekomen van een reis naar het platteland. Vandaag ben ik in Takeo op visite geweest bij de zus, zwager en kinderen van mijn goede vriend Vannak ui t Lyon.

Al de hele week ben ik daar in mijn hoofd mee bezig geweest. Spanning voor het bezoek.Vandaag was dan echt de dag. Een (hopelijk gepast) kadootje gekocht, uitgezocht welke bus ik moet nemen (7 uur ’s ochtends vanaf het centrale marktplein), bekeken hoe lang ik ongeveer zou kunnen blijven (3 uur reizen enkele reis, dus niet echt lang), en me zenuwachtig gemaakt over wat er allemaal zou kunnen gebeuren (ze spreken echt geen Engels en mijn Khmer volstaat ook niet, ongemakkelijke situaties, grote lunches met gefrituurd varkensvlees, ik beledig iedereen onbewust met mijn kleding/gedrag/aanwezigheid). En dat terwijl Vannak alleen maar schreef hoe geweldig ze het vinden dat ik bij hen langs ging komen, en dat ik echt niets mee hoef te nemen. En ook zijn zwager, die ik al had gebeld om het bezoek te plannen, alleen maar superaardig was en me zelfs nog een extra mail heeft gestuurd.

“Nou zenuwachtig miepje - loop niet zo te mutsen- hoe was het dan?” Hoor ik jullie denken. Goed. Het was geloof ik wel een succes. Maar zeker weten doe ik het niet. Want het voelt niet zo.

Ik ben er al om 9.30. Vannak’s engelssprekende zwager komt me op zijn brommer ophalen van het busstation nadat ik hem gebeld heb. Binnen de kortste keren sta ik op een binnenplaats met 6 zwerfhonden van alle leeftijden, allerlei rommel en vuilnis die je gewoonlijk op een Khmer binnenplaats aantreft, allerlei onbekende tantes, nichten en oma’s van de zwager, het nichtje en het neefje, en de zus van Vannak die geen woord Engels of Frans spreekt maar wel sprekend op Vannak lijkt. Ik zie een glimlach op haar gezicht zo warm dat het bijna licht geeft. Ik voel me blij en erg welkom. Zij gaat uit pure blijdschap onmiddellijk verder met het koken van de lunch. Want dat is uiteindelijk wat een visite hier echt tot een Cambodjaans samenzijn maakt, dat we de maaltijd gaan delen.

Met Vannak’s slimme nichtje van 20 en haar vader, de zwager, zit ik vervolgens een uur wat hortend en stotend te praten. Over Vannak en hoe er voor hem geen toekomst zou zijn hier, dat ze best begrijpen dat hij niet naar Cambodja wil komen. Over haar toekomstplannen om in Frankrijk te gaan studeren, wat Vannak geweldig zou vinden. Over de zwangerschap van Dany, haar verblijf in het ziekenhuis en de nieuwe baby. Ze bellen elkaar een paar keer per week en zijn prima op de hoogte van het leven in Lyon.

Dan gaat het over de ontwikkeling van Cambodja en de baan van zwager bij een NGO. Hij werkt bij het Center for Development in Phnom Penh en vertrekt op zondagavond uit Takeo om pas vrijdagavond weer terug te komen. “Slaap je dan in een gasthuis of bij familie?”, “Nee hoor, ik slaap gewoon op mijn kantoor, onder mijn bureau. Er zijn wel meer collega’s die dat doen”. Juist. Week in week uit, 5 nachten achter elkaar zonder badkamer, keuken of wat dan ook, slapen onder je bureau. Kunnen jullie je dat voorstellen? Dat leven leidt hij al jaren. Geen klacht komt over zijn lippen. Hij heeft een goede en relatief goed betalende baan.

Vannak’s zus gaat ondertussen door met koken. Ze lijkt erg blij met de koekjes die ik heb meegebracht. Er wordt besloten dat ik samen met het nichtje een taxi terug naar Phnom Penh zal nemen rond een uur of 12. Er wordt hard gewerkt aan een volledige maaltijd. Ik ben natuurlijk vereerd (Maar heb ik al trek? Nou nee).

Als de maaltijd dan op tafel komt wil ze eerst niet bij ons komen zitten. Dat is erg traditioneel. De vrouw biedt het eten aan, maar is niet in de positie om er ook van mee te genieten. Gelukkig weet zwager haar om te praten en voel ik me dan minder opgelaten. Wat fijn toch om die maaltijd dan te delen en te kunnen zeggen hoe geweldig lekker dat is. Dat is tenminste een universele taal. Te begrijpen in alle culturen en toonaarden. Haar gelukkig te kunnen maken omdat ze me dit kan geven. Weten te geven en nemen, daar gaat het in het leven dan toch vaak uiteindelijk om?

Ik vind het nemen zo moeilijk in dit geval. Misschien is dat de verwarring die ik nu nog voel. Na het restaurant van Vannak in Lyon lijkt dit de echte armoede. Een soort “kot” als huis met buiten de keuken en de eettafel. De rondzwervende honden en alle familie in zo’n kleine ruimte. De –toch best goede- baan van zwager in Phnom Penh gepaard met lange afwezigheid. Van het geld dat Vannak stuurt betalen ze de scholen van de kinderen en geven ze geld aan de plaatselijke “medicijnman” en de pagode (waar Vannak heel erg boos van wordt). En deze mensen willen dan nog graag geld voor mij uitgeven? Ik met mijn verwende Westerse eigenaardigheden? Ze kennen met niet eens. Waar heb ik dit aan verdiend?

Als de maaltijd op is rijdt zwager snel naar het marktplein van Takeo om een taxi te laten komen waarmee het nichtje en ik, en andere passagiers, onderweg kunnen terug naar de stad. Maar eerst komt er nog prachtig fruit op tafel en haalt zwager nog een kokosnoot voor me. Alsof ik nog niet genoeg gegeten heb!

Een “tante” heeft zich dan al meerdere malen aan onze eettafel neergezet om haar Frans een beetje te oefenen en de gast eens van dichtbij te bekijken. Als iedereen onderweg is om dingen te regelen houdt ze me gezelschap.

Ze is 65. Rimpels op haar gezicht en een rammelend gebit dat rood uit is geslagen van het kauwen van betelnoten. Ze vertelt me over haar leven.Haar Frans is een overblijfsel van de lagere en middelbare school waar ze hier in Takeo naartoe ging. Toen kwamen de Khmer Rouge. Ze verloor 11 mensen uit haar familie toen deze door de Khmer Rougesoldaten werden vermoord. Moeder, vader, broers en zussen, haar echtgenoot en de baby waarvan ze zwanger was. De enig overgebleven zoon ging pas later dood, van de honger. Haar broer kon naar Frankrijk vluchten en woont in Reims. Hij wil nooit meer terug naar Cambodja. Een andere zus woont nog wel in de buurt. Verder is er niemand meer.

Ineens zit ze te huilen. Stille tranen die ze probeert weg te knipperen. Als ze zegt: “Le temps Khmer Rouge. C’était un massacre. C’était vraiment cruel”. Dan vertrekt haar gezicht alsof de beelden terugkomen. De wanhoop en pijn zijn tastbaar. Het verlies lijkt plotseling terug. Zo vers nog in haar hoofd blijkbaar. Helemaal alleen. Ze kon niet weg. De herinneringen snijden groeven in haar voorhoofd, trekken haar mond in een stille schreeuw.

Even plotseling als het kwam is het weer weg. De emotie ineens niet meer leesbaar en ze vertelt weer rustig. Nu is ze hier en deelt haar leven weer met mensen. Maar die anderen komen nooit meer terug. Niet uit het verleden, niet uit het hiernamaals, en ook niet uit die verre landen waar ze naartoe zijn gevlucht. Alleen verhalen krijgt ze, over haar nichtjes en neefjes in Reims, en wat geld afentoe. Maar op bezoek komen ze niet. Ze staart wat in de verte maar wrijft dan ineens heel lief over mijn been. Ik weet niet wat ik moet zeggen behalve: “het spijt me zo, tante.” Ze glimlacht.

Ik begin te begrijpen waarom ik zo welkom ben. Al hoor ik hier niet. Ik ben een tastbaar bewijs van het succes van Vannak en Dani. Een teken van leven van de andere kant van de wereld. Iemand die de moeite heeft genomen om naar hen toe te komen, als kent ze helemaal niemand hier. Dat maakt misschien al die andere afwezigheid een beetje goed.

Het vermoeden van deze verklaring maakt het nog steeds niet gemakkelijk. De taxi komt. Ik krijg van de zus van Vannak een prachtige zelfgebreide das ( nichtje vertelt dat ze daar de hele week aan heeft gewerkt) en twee traditionele zijden shawls in een grote cadeaudoos. ( En ik voel me opgelaten: Waarom geven ze mij nou kado’s? Ik zou hen vanalles moeten geven!) Ik laat luidkeels mijn dankbaarheid blijken. We nemen afscheid en ik beloof nog eens terug te komen voor ik weer terug naar Nederland ga. Ik wordt snel de taxi ingewerkt en mag niet betalen voor de rit. Samen met het nichtje rijden we in een paar uur terug naar Phnom Penh.

De hele terugweg tolt het in mijn hoofd van de gemiste kansen. Ik had een groter kado voor hen mee moeten nemen, werd dat niet verwacht? Ik had meer moeite moeten doen om de taxi voor mezelf en het nichtje te betalen. Of had ik ze dan beledigd? Zou ik het nichtje nu nog wat geld kunnen geven? Uiteindelijk niets gedaan om maar niemand voor het hooft te stoten. Culturele onzekerheid.

Ik schrijf het nu aan jullie en voel nog de leegte van zo ontzettend tekort schieten. Te lege handen voor iemand met zoveel bezit om weg te geven. Schuldig bijna omdat deze lieve mensen zoveel moeite voor me hebben gedaan terwijl ik denk dat ik dit niet verdien. Ze lijken al zo weinig te hebben.

Maar ook. Nu denk ik weer aan het verhaal van die tante en wil beseffen dat ik het misschien gewoon anders moet begrijpen. Ze hebben heel veel vergeleken met de vorige generatie. Ze zijn rijk vergeleken met de meerderheid van de Cambodjanen op het platteland. Ze hebben elkaar, een huis, grond, een opleiding en een baan en een toekomst. Ze hebben dingen te geven en van mij wordt misschien alleen maar verwacht dat ik dit aanneem, er blij mee ben, en aan Vannak laat weten hoe goed het met zijn familie gaat. Mijn geweten heeft alleen maar moeite met zichzelf. Dit zijn geen zielige mensen. Dit zijn trotse mensen die blij zijn met me te kunnen delen omdat ik een vriendin van Vannak ben. Als ik echt respect heb dan weet ik dat te accepteren. Maar nemen is soms best wel moeilijk.