Vertaalproblemen 3: Rotha

Voordat ik het woord geef aan Rotha om eens duidelijk te maken waarom het vertalen in het Khmer eigenlijk helemaal onmogelijk is (..) eerst de meest positieve belevenis van deze week.

Onder de hoogtepunten tel ik zeker de lunch bij mijn vroegere taalleraar Sovannak en zijn familie. Wat een overvloed! Twee mooie dochters die allebei al een beetje Engels spreken en naar een bilingual school gaan. Een echte vrijstaande villa voor alleen zijn gezin, met zelfs ruimte voor een logeerkamer! Een auto. En blijkbaar zelfs nog een appartementje in de stad voor de verhuur "Dat gaat toch niet van het salaris van een administratief medewerker op de Australische ambassade?" denk ik snel. Nee, dat gaat inderdaad niet van zo'n salaris. Maar wel van slimme grond en onroerend goed speculaties in een uitdijend Phnom Penh met wat geleend geld via het aloude Chinese tontinsysteem (een soort piramidelening). Sovannak heeft er zijn voordeel mee gedaan.Het is fijn om te zien hoe goed het gaat en samen herinneringen op te halen aan onze dromen en ideeën over de toekomst van zo'n 4 jaar geleden. Het lijkt een eeuwigheid.

Deze keer allemaal foto's van dit soort ontmoetingen met oude vrienden. Ik hoop dat dat een goede gewoonte blijft van ieder bezoek aan Cambodja. Iedere keer leer ik daarvan weer wat nieuws. Zoals van goede vriend Rotha.

-------------------------------

“You know, when Khmer people present something they are actually just challenging the audience. They don’t want to be clear and concise. There’s no dignity in that. It’s just a test if the audience will be smart enough to follow them.”

Heerlijk om weer met Rotha en mijn oude collega’s van het Ministerie van Milieu te zitten lunchen in ons oude vertrouwde restaurant achter de markt. Het is alsof die 4 jaar rimpelloos zijn voorbijgegleden en we nooit onze gezamenlijke golflengte hebben verloren. Alhoewel, die rimpels zijn nu wel steeds duidelijker op onze gezichten te zien, maar gelukkig van het lachen. Vooral om Rotha die weer eens het hoogste woord heeft. Hij is, net als ik, aan het promoveren op een Cambodjaans onderwerp en heeft een prestigieuze plaats veroverd aan de Universiteit van Sydney. Nu al loopt hij bijna 6 maanden achter op planning. En hij is- net als ik- nog maar anderhalf jaar bezig!

“When Cambodians write a text there are at least 2 or 3 different ideas in every sentence. It’s really hard on the reader to not get too confused.”

Hij legt uit waarom het hem nauwelijks lukt om een goedgekeurd voorstel voor zijn onderzoek te schrijven en hij dus de nodige vertraging heeft opgelopen.

“And then you are really admired when you incorporate other people’s ideas also. As many and as long as you can. We do not see the point at all in mentioning who we borrowed these ideas from. Khmer people don’t reference. Khmer people like copy/paste.”

(Ik herinner me de steeds luider wordende stemmen tijden een overleg tussen een Cambodjaanse promovendus en zijn promotor aan de VU. In de kamer naast de mijne was iedereen duidelijk de wanhoop nabij. Het lukte maar niet om tot hem door te laten dringen waarom dat kopieergedrag echt niet kan in een academisch werk. In een instinctieve reactie leek steeds harder praten de enige manier om de ernst van de kwestie te benadrukken. Als de inhoud dan al niet aankwam, maakte de geluidssterkte dan misschien nog indruk? De PhD bleef helaas oostindisch doof en heeft zijn promotietraject ook nooit afgemaakt.)

“Translating from Khmer into English just doesn’t work! We think too differently”

De anderen rond onze lunchtafel zijn het snel eens. De directeur van een Duitse NGO, echtgenote van vriend Toby, maakt regelmatig mee dat de Cambodjanen de Khmer versie van een engelse tekst gewoon weer teruggeven en toch maar het origineel vragen. Liever onbegrijpelijk Engels dan onherkenbaar onbegrepen Khmer.

Zo blijkt maar weer: de taalbarrière is heel wat hoger dan we graag zouden geloven. Het is een culturele, psychologische en sociale barrière. Met een simpel woordenboek kom je daar echt niet overheen. Hoe moet ik dat nou doen? Gelukkig heb ik nog een jaartje of 2 om daar over na te denken.