Democratie, wat heb je eraan? 21 januari
Door: Gea Wijers
Blijf op de hoogte en volg Gea
21 Januari 2006 | Cambodja, Phnom-Penh
Vanwege drukke verhuizing etc. even geen tijd voor nieuwe persoonlijke berichten of foto's. Maar wel een artikel dat jullie misschien ook nog op een andere plaats gaan tegenkomen.
Democratie, wat heb je eraan?
In de pers is George Bush de laatste tijd is een gewillige geslagen hond. Zijn stevige taal over democratische idealen blijkt een goede stok om mee te slaan. Hij heeft het in Irak allemaal nog steeds niet tot stand kunnen brengen. Maar waarom moet Irak zo snel en zo nodig democratisch worden? Hebben ze daar een traditie in? Hebben we reden om aan te nemen dat Irakezen daar blij van worden? Ik kijk om me heen in Cambodja en mijn antwoord “nee”, met een groot uitroepteken. En dat is misschien niet eens zo erg.
Een tribunaal voor de bevolking van Cambodja?
Het internationaal tribunaal is een duidelijke uitwas van het internationale streven om alle ontwikkelingslanden in te passen in het Westerse concept van democratie. Natuurlijk, de Khmer Rouge was een vreselijk wreed regime met misdadigers die zeker hun straf niet mogen ontlopen. Dus, snel gedacht, wat is een democratische oplossing? We organiseren een rechtzaak om de waarheid over deze periode in Cambodja boven tafel te krijgen en de verantwoordelijken te veroordelen.
Te simpel. De Khmer Rouge dictatuur was een zwarte periode die niet uit het niets is voortgekomen. Ze is voorafgegaan (en gevolgd) door politieke stelsels waarvan het democratisch gehalte op zijn best donkergrijs is. De Khmer Rouge kwam niet aan de macht in een soort tijdelijke massahysterie, dit werd niet enkel veroorzaakt door een unieke leider die zo charismatisch was dat hij iedereen kon “hypnotiseren”. Kortom: dit is niet terug te brengen tot een enkele groep met “slechte mensen” die we snel de schuld in de schoenen kunnen schuiven. Het zou fijn zijn om dat te kunnen geloven. En gemakkelijk. Dan hou je een groot internationaal tribunaal en daarna is het land zo goed als nieuw, verdere ontwikkeling kan beginnen op een schone bladzijde. In het dagelijks leven in Cambodja blijkt dat verandering veel langzamer moet plaatsvinden, en vanuit het volk. Net als de rechtszaak om Saddam Hussein geen rust en vrede heeft kunnen brengen in Irak. Heel luid en duidelijk hoor je zeggen: het Internationale Tribunaal onnodig, onnozel en een verspilling van middelen. Wij, de bevolking van Cambodja, de Khmer, zitten niet op zo’n duur Westers circus te wachten. We lossen het liever zelf op, we moeten verder.
Democratie 1: De erfenis van de Fransen
Democratie. Wat is dat nou eigenlijk? Hoe langer ik in Cambodja ben hoe meer ik twijfel over de inhoud en het nastrevenswaardig gehalte van dit concept. Wat voor goeds heeft democratie hier nou eigenlijk gebracht? Waarom zouden de Khmer Europa of Amerika als voorbeeld willen nemen? In de Cambodjaanse geschiedenisboeken wordt democratie niet uitgelegd, er zijn dan ook geen succesvolle regionale voorbeelden ter illustratie. Sterker nog, de overheersing van de Khmer Rouge komt uit een gelijksoortig initiatief als het internationaal tribunaal voort, een westers streven om Cambodja “even snel” op pad te helpen in de internationale rechtsorde.
Na de franse overheersing is er een democratisch experiment op commando van de vroegere kolonisator. Over een contradictio in terminis gesproken, “vrije” democratie in opdracht! Braaf worden aantal politieke partijen opgericht. Vervolgens doet Koning Norodom Sihanouk, levende mythe en nog steeds boegbeeld van de Khmer, afstand van de troon ten gunste van zijn vader en stapte in de schijnwerpers als leider van zijn eigen politieke partij, de Sangkum Reastr Niyum (SRN). Norodom is een charismatische man met sterke idealen. Hij weet al snel de andere politieke partijen uit de markt te drukken en in 1957 is de SRN de enig politieke partij in het land. Nouja, politieke partij? De ex-koning nodigt zelf mensen uit om toe te treden, de SRN heeft meer weg van een elitaire vriendenclub. Het is niet onredelijk om te concluderen dat dit niets met ons idee van democratie te maken heeft. Van 1955 tot 1970 vormt de aloude cambodjaanse mix van socialisme, boeddhisme en royalisme weer de basis voor het bouwen aan een moderne samenleving. Norodom heeft duidelijk geen boodschap aan de erfenis van de Fransen, in toespraken en artikelen verklaart hij het westerse economische en sociale voorbeeld juist te willen vervangen door een modern aziatisch model. Nu, in 2006, staat nog steeds bovenaan ieder officieel overheidsdocument: “Nation Religion King”. Exact. En de internationale gemeenschap verbaasd zich erover dat hier nog geen vrije democratische verkiezingen naar Westers model plaatsvinden?
Democratie 2: De Khmer Rouge
De afgetreden koning Norodom komt al snel in de problemen, hij is erg strategisch in zijn drang tot verandering en handhaaft na 1953 het gehate Franse belastingsysteem, de “rijstbelasting”. Iedere boer moet een percentage van zijn rijstinkomsten bijdragen. In een land waar 95% van de bevolking als boer op het land werkt is dat decadent. Sterker nog, in een land waar rijst het voornaamste levensmiddel is, is een steeds zwaardere belasting op iedere kilo rijst een goede reden voor een revolutie, zeker als degenen die de belasting betalen er niet beter van worden. En zo geschiedde, er komt een maatschappelijke revolutie, een burgeroorlog die moet leidden tot een agrarische staat van modelboeren. In een complexe wisseling van allianties waar ook Norodom zijn omstreden rol in speelt, begint de Khmer Rouge de strijd vanuit Vietnam. Op 17 april 1975 wordt de macht vanuit Phnom Penh overgenomen door “Angkar”, te vertalen als: De Organisatie. Als democratie betekent dat de macht aan het volk is, dan is Cambodja nu een flinke stap dichterbij gekomen. De Khmer Rouge soldaten zijn ook maar gewone boerenjongens die de revolutie met bloed, zweet en tranen, en met trots bezingen. Rond 1976 worden de kaders toegesproken:
“In the old days, the big people told us that we had independence. What kind of independence was that? What had we built? Well, they built an independence monument. Where did they build it? In the capital. Who saw the thing? The big people's children. Did country people see it? No, they didn't; they saw only photos. The big people's children went in and out of Cambodia, going here and there, and then they came back, to control our kind of people. What do we do now, in contrast to all this? We don't build monuments like that. Instead, by raising embankments and digging irrigation canals, the children of Cambodia build their own independence monuments, ones that they can see and their children, too....”
Het zou de toespraak van een democraat kunnen zijn.
De Cambodjaanse tragedie
In de jaren ’70 sterven bijna 3 miljoen mensen in Cambodja van de honger, gebrek aan medische zorg of door de handen van hun Khmer broeders. De Killing Fields zijn nog steeds niet allemaal bekend, of opgegraven, het zijn er te veel. Het is de tragiek van de periode, de onverklaarbare onderlinge moorden tussen burgers en broeders, jong tegen oud, buurman tegen buurman slaan wonden die niet kunnen helen, slaan een kloof in het vertrouwen in de samenleving die door geen enkele logische verklaring te overbruggen is. Er is geen troost in het analyseren van de aanleidingen van de Khmer Rouge populariteit en tegelijkertijd kleeft er, naast bloed, ook nog steeds authoriteit aan de naam Khmer Rouge. De erfenis van deze periode is nog steeds erg zichtbaar in Cambodja en de basis van De Organisatie leeft voort in de belevingswereld van al degenen die dit verwoeste land proberen op te bouwen. Het ideaal waarvoor mensen zijn gestorven was een sterke afwijzing van buitenlandse invloed. Na de machtspolitiek van China en Japan, de overheersing door Thailand en Vietnam en “vredesinvasie” door de UNTAC is dit een emotie die alleen maar sterker is geworden. Het is een houvast voor degenen die gebleven zijn. Hoe komen wij op het idee dat de gewone Cambodjanen ineens positief tegenover een nieuwe inmenging van buitenaf zullen staan? Is het niet hoog tijd dat ze hun eigen stem vinden?
Nog afgelopen jaar werden vroegere prominenten van de Khmer Rouge gevonden in de uitgebreide jungle in het noorden van Cambodja. Een groot aantal vooraanstaande politici zijn ex-Khmer Rouge, en worden daarom in de praktijk bewonderd. Zoals mijn collega Pheap ooit, met enige trots, opmerkte over een bevriende goeverneur:” Je kan echt merken dat hij een vroeger Khmer Rouge bevelhebber is, hij werkt zo fantastisch gestructureerd en gedisciplineerd”. (...) Ik wil niet weten hoeveel bloed er aan de handen van deze man kleeft. Ik weet nog steeds niet wat tragischer is; je vrienden en familie te zijn kwijtgeraakt door toedoen van een bekende, of het bloed van de vrienden en familie van bekenden aan je handen te hebben uit blind geloof in een luchtkasteel van nationale vooruitgang. De hoofdrolspelers in beide tragedies zijn overal. Bijna iedere Cambodjaan heeft een eigen verhaal, een eigen thriller, over de gebeurtenissen in de Khmer Rouge periode. Net als in Irak zijn de “goeden” en de “kwaden” zo met elkaar vervlochten dat ze niet meer uit elkaar te halen zijn. Er is geen zwart-wit waarheid, mensen moeten samen verder om Cambodja weer leefbaar te maken. Het is onmogelijk om zo ontvlechting kunstmatig tot stand te brengen met een grote rechtszaak, dat is een onnozele westerse gedachte. Het tribunaal is duur en zinloos. Wat denkt de internationale gemeenschap ermee te bereiken?
Een tribunaal van “waarheidsvinding” is geen oplossing
Er is een Nederlandse filmmaker die een documentaire maakt over de dochter van een slachtoffer van de Khmer Rouge. Zij gaat terug naar haar geboortedorp om de man die haar ouders vermoord heeft moreel te kunnen veroordelen. “Deacon of Death” heet de documentaire, hij is hier in Phnom Penh voor de pers en de koning vertoond en later voor het dorp waar de voormalige Khmer Rouge bevelhebber nog steeds woont. Er werd veel over gesproken en wij expatriates vonden het geweldig. Mijn Khmer collega’s vonden het zinloos en arrogant.In de Cambodjaanse variant op het boedhistisme overtuiging vinden mensen die een misdaad hebben begaan hun straf vanzelf in het hiernamaals. Voor een spirituele Khmer is wraak een kinderachtige emotie, zinloos en niet-constructief. Ons christelijke “oog om oog en tand om tand” weerhoudt mensen van het vinden van evenwicht, en evenwicht is nodig om verder te gaan.
Evenwicht. Het is de behoefte die ook Chea Vannath vond toen ze met haar Center for Social Development de provincies in ging om workshops te houden over het tribunaal en het straffen van de Khmer Rouge misdadigers. Voor deze workshops bleek geen draagvlak. Toen de opzet werd verandert en het vinden van wegen tot verzoening het onderwerp werd kwam de rurale bevolking in grote getallen naar haar toe. Ze was verbaasd en ook blij. Na jaren van geweld en onzekerheid zoekt het volk naar een weg vooruit.
Natuurlijk. Dit tribunaal heeft een aantal duidelijke pluspunten. Het kan belangrijk zijn om een “nationaal reinigingsritueel” te ondergaan. En internationaal moet een voorbeeld gegeven worden dat misdaden tegen de menselijkheid altijd worden bestrafd. Het kan daarnaast een mooie aanleiding zijn om onze huidige “democratische” leider, meneer Hun, Sen tot de orde te roepen in zijn slimme spelletjes om tegenstanders de mond te snoeren. Maar is dat genoeg reden om dit ondemocratische, onstabiele land met internationale moraalridders te belegeren? Is het niet de essentie van een democratie dat het volk bepaald? En dat het volk dus ook zijn eigen identiteit mag vinden en zijn eigen pad naar de toekomst? Laten we de Cambodjaanse bevolking dan eindelijk eens een goed voorbeeld geven en naar ze luisteren. Is niet overduidelijk dat meneer Bush dat in Irak ook had moeten doen?
Gea Wijers
Management & Communicatie-adviseur
Ministerie van Milieu, Phnom Penh, Cambodja
Democratie, wat heb je eraan?
In de pers is George Bush de laatste tijd is een gewillige geslagen hond. Zijn stevige taal over democratische idealen blijkt een goede stok om mee te slaan. Hij heeft het in Irak allemaal nog steeds niet tot stand kunnen brengen. Maar waarom moet Irak zo snel en zo nodig democratisch worden? Hebben ze daar een traditie in? Hebben we reden om aan te nemen dat Irakezen daar blij van worden? Ik kijk om me heen in Cambodja en mijn antwoord “nee”, met een groot uitroepteken. En dat is misschien niet eens zo erg.
Een tribunaal voor de bevolking van Cambodja?
Het internationaal tribunaal is een duidelijke uitwas van het internationale streven om alle ontwikkelingslanden in te passen in het Westerse concept van democratie. Natuurlijk, de Khmer Rouge was een vreselijk wreed regime met misdadigers die zeker hun straf niet mogen ontlopen. Dus, snel gedacht, wat is een democratische oplossing? We organiseren een rechtzaak om de waarheid over deze periode in Cambodja boven tafel te krijgen en de verantwoordelijken te veroordelen.
Te simpel. De Khmer Rouge dictatuur was een zwarte periode die niet uit het niets is voortgekomen. Ze is voorafgegaan (en gevolgd) door politieke stelsels waarvan het democratisch gehalte op zijn best donkergrijs is. De Khmer Rouge kwam niet aan de macht in een soort tijdelijke massahysterie, dit werd niet enkel veroorzaakt door een unieke leider die zo charismatisch was dat hij iedereen kon “hypnotiseren”. Kortom: dit is niet terug te brengen tot een enkele groep met “slechte mensen” die we snel de schuld in de schoenen kunnen schuiven. Het zou fijn zijn om dat te kunnen geloven. En gemakkelijk. Dan hou je een groot internationaal tribunaal en daarna is het land zo goed als nieuw, verdere ontwikkeling kan beginnen op een schone bladzijde. In het dagelijks leven in Cambodja blijkt dat verandering veel langzamer moet plaatsvinden, en vanuit het volk. Net als de rechtszaak om Saddam Hussein geen rust en vrede heeft kunnen brengen in Irak. Heel luid en duidelijk hoor je zeggen: het Internationale Tribunaal onnodig, onnozel en een verspilling van middelen. Wij, de bevolking van Cambodja, de Khmer, zitten niet op zo’n duur Westers circus te wachten. We lossen het liever zelf op, we moeten verder.
Democratie 1: De erfenis van de Fransen
Democratie. Wat is dat nou eigenlijk? Hoe langer ik in Cambodja ben hoe meer ik twijfel over de inhoud en het nastrevenswaardig gehalte van dit concept. Wat voor goeds heeft democratie hier nou eigenlijk gebracht? Waarom zouden de Khmer Europa of Amerika als voorbeeld willen nemen? In de Cambodjaanse geschiedenisboeken wordt democratie niet uitgelegd, er zijn dan ook geen succesvolle regionale voorbeelden ter illustratie. Sterker nog, de overheersing van de Khmer Rouge komt uit een gelijksoortig initiatief als het internationaal tribunaal voort, een westers streven om Cambodja “even snel” op pad te helpen in de internationale rechtsorde.
Na de franse overheersing is er een democratisch experiment op commando van de vroegere kolonisator. Over een contradictio in terminis gesproken, “vrije” democratie in opdracht! Braaf worden aantal politieke partijen opgericht. Vervolgens doet Koning Norodom Sihanouk, levende mythe en nog steeds boegbeeld van de Khmer, afstand van de troon ten gunste van zijn vader en stapte in de schijnwerpers als leider van zijn eigen politieke partij, de Sangkum Reastr Niyum (SRN). Norodom is een charismatische man met sterke idealen. Hij weet al snel de andere politieke partijen uit de markt te drukken en in 1957 is de SRN de enig politieke partij in het land. Nouja, politieke partij? De ex-koning nodigt zelf mensen uit om toe te treden, de SRN heeft meer weg van een elitaire vriendenclub. Het is niet onredelijk om te concluderen dat dit niets met ons idee van democratie te maken heeft. Van 1955 tot 1970 vormt de aloude cambodjaanse mix van socialisme, boeddhisme en royalisme weer de basis voor het bouwen aan een moderne samenleving. Norodom heeft duidelijk geen boodschap aan de erfenis van de Fransen, in toespraken en artikelen verklaart hij het westerse economische en sociale voorbeeld juist te willen vervangen door een modern aziatisch model. Nu, in 2006, staat nog steeds bovenaan ieder officieel overheidsdocument: “Nation Religion King”. Exact. En de internationale gemeenschap verbaasd zich erover dat hier nog geen vrije democratische verkiezingen naar Westers model plaatsvinden?
Democratie 2: De Khmer Rouge
De afgetreden koning Norodom komt al snel in de problemen, hij is erg strategisch in zijn drang tot verandering en handhaaft na 1953 het gehate Franse belastingsysteem, de “rijstbelasting”. Iedere boer moet een percentage van zijn rijstinkomsten bijdragen. In een land waar 95% van de bevolking als boer op het land werkt is dat decadent. Sterker nog, in een land waar rijst het voornaamste levensmiddel is, is een steeds zwaardere belasting op iedere kilo rijst een goede reden voor een revolutie, zeker als degenen die de belasting betalen er niet beter van worden. En zo geschiedde, er komt een maatschappelijke revolutie, een burgeroorlog die moet leidden tot een agrarische staat van modelboeren. In een complexe wisseling van allianties waar ook Norodom zijn omstreden rol in speelt, begint de Khmer Rouge de strijd vanuit Vietnam. Op 17 april 1975 wordt de macht vanuit Phnom Penh overgenomen door “Angkar”, te vertalen als: De Organisatie. Als democratie betekent dat de macht aan het volk is, dan is Cambodja nu een flinke stap dichterbij gekomen. De Khmer Rouge soldaten zijn ook maar gewone boerenjongens die de revolutie met bloed, zweet en tranen, en met trots bezingen. Rond 1976 worden de kaders toegesproken:
“In the old days, the big people told us that we had independence. What kind of independence was that? What had we built? Well, they built an independence monument. Where did they build it? In the capital. Who saw the thing? The big people's children. Did country people see it? No, they didn't; they saw only photos. The big people's children went in and out of Cambodia, going here and there, and then they came back, to control our kind of people. What do we do now, in contrast to all this? We don't build monuments like that. Instead, by raising embankments and digging irrigation canals, the children of Cambodia build their own independence monuments, ones that they can see and their children, too....”
Het zou de toespraak van een democraat kunnen zijn.
De Cambodjaanse tragedie
In de jaren ’70 sterven bijna 3 miljoen mensen in Cambodja van de honger, gebrek aan medische zorg of door de handen van hun Khmer broeders. De Killing Fields zijn nog steeds niet allemaal bekend, of opgegraven, het zijn er te veel. Het is de tragiek van de periode, de onverklaarbare onderlinge moorden tussen burgers en broeders, jong tegen oud, buurman tegen buurman slaan wonden die niet kunnen helen, slaan een kloof in het vertrouwen in de samenleving die door geen enkele logische verklaring te overbruggen is. Er is geen troost in het analyseren van de aanleidingen van de Khmer Rouge populariteit en tegelijkertijd kleeft er, naast bloed, ook nog steeds authoriteit aan de naam Khmer Rouge. De erfenis van deze periode is nog steeds erg zichtbaar in Cambodja en de basis van De Organisatie leeft voort in de belevingswereld van al degenen die dit verwoeste land proberen op te bouwen. Het ideaal waarvoor mensen zijn gestorven was een sterke afwijzing van buitenlandse invloed. Na de machtspolitiek van China en Japan, de overheersing door Thailand en Vietnam en “vredesinvasie” door de UNTAC is dit een emotie die alleen maar sterker is geworden. Het is een houvast voor degenen die gebleven zijn. Hoe komen wij op het idee dat de gewone Cambodjanen ineens positief tegenover een nieuwe inmenging van buitenaf zullen staan? Is het niet hoog tijd dat ze hun eigen stem vinden?
Nog afgelopen jaar werden vroegere prominenten van de Khmer Rouge gevonden in de uitgebreide jungle in het noorden van Cambodja. Een groot aantal vooraanstaande politici zijn ex-Khmer Rouge, en worden daarom in de praktijk bewonderd. Zoals mijn collega Pheap ooit, met enige trots, opmerkte over een bevriende goeverneur:” Je kan echt merken dat hij een vroeger Khmer Rouge bevelhebber is, hij werkt zo fantastisch gestructureerd en gedisciplineerd”. (...) Ik wil niet weten hoeveel bloed er aan de handen van deze man kleeft. Ik weet nog steeds niet wat tragischer is; je vrienden en familie te zijn kwijtgeraakt door toedoen van een bekende, of het bloed van de vrienden en familie van bekenden aan je handen te hebben uit blind geloof in een luchtkasteel van nationale vooruitgang. De hoofdrolspelers in beide tragedies zijn overal. Bijna iedere Cambodjaan heeft een eigen verhaal, een eigen thriller, over de gebeurtenissen in de Khmer Rouge periode. Net als in Irak zijn de “goeden” en de “kwaden” zo met elkaar vervlochten dat ze niet meer uit elkaar te halen zijn. Er is geen zwart-wit waarheid, mensen moeten samen verder om Cambodja weer leefbaar te maken. Het is onmogelijk om zo ontvlechting kunstmatig tot stand te brengen met een grote rechtszaak, dat is een onnozele westerse gedachte. Het tribunaal is duur en zinloos. Wat denkt de internationale gemeenschap ermee te bereiken?
Een tribunaal van “waarheidsvinding” is geen oplossing
Er is een Nederlandse filmmaker die een documentaire maakt over de dochter van een slachtoffer van de Khmer Rouge. Zij gaat terug naar haar geboortedorp om de man die haar ouders vermoord heeft moreel te kunnen veroordelen. “Deacon of Death” heet de documentaire, hij is hier in Phnom Penh voor de pers en de koning vertoond en later voor het dorp waar de voormalige Khmer Rouge bevelhebber nog steeds woont. Er werd veel over gesproken en wij expatriates vonden het geweldig. Mijn Khmer collega’s vonden het zinloos en arrogant.In de Cambodjaanse variant op het boedhistisme overtuiging vinden mensen die een misdaad hebben begaan hun straf vanzelf in het hiernamaals. Voor een spirituele Khmer is wraak een kinderachtige emotie, zinloos en niet-constructief. Ons christelijke “oog om oog en tand om tand” weerhoudt mensen van het vinden van evenwicht, en evenwicht is nodig om verder te gaan.
Evenwicht. Het is de behoefte die ook Chea Vannath vond toen ze met haar Center for Social Development de provincies in ging om workshops te houden over het tribunaal en het straffen van de Khmer Rouge misdadigers. Voor deze workshops bleek geen draagvlak. Toen de opzet werd verandert en het vinden van wegen tot verzoening het onderwerp werd kwam de rurale bevolking in grote getallen naar haar toe. Ze was verbaasd en ook blij. Na jaren van geweld en onzekerheid zoekt het volk naar een weg vooruit.
Natuurlijk. Dit tribunaal heeft een aantal duidelijke pluspunten. Het kan belangrijk zijn om een “nationaal reinigingsritueel” te ondergaan. En internationaal moet een voorbeeld gegeven worden dat misdaden tegen de menselijkheid altijd worden bestrafd. Het kan daarnaast een mooie aanleiding zijn om onze huidige “democratische” leider, meneer Hun, Sen tot de orde te roepen in zijn slimme spelletjes om tegenstanders de mond te snoeren. Maar is dat genoeg reden om dit ondemocratische, onstabiele land met internationale moraalridders te belegeren? Is het niet de essentie van een democratie dat het volk bepaald? En dat het volk dus ook zijn eigen identiteit mag vinden en zijn eigen pad naar de toekomst? Laten we de Cambodjaanse bevolking dan eindelijk eens een goed voorbeeld geven en naar ze luisteren. Is niet overduidelijk dat meneer Bush dat in Irak ook had moeten doen?
Gea Wijers
Management & Communicatie-adviseur
Ministerie van Milieu, Phnom Penh, Cambodja
Reageer op dit reisverslag
Je kunt nu ook Smileys gebruiken. Via de toolbar, toetsenbord of door eerst : te typen en dan een woord bijvoorbeeld :smiley
